Er ég fékk það hlutverk að taka við ritun fimmtíu ára sögu tölvuvæðingar á Íslandi (1964–2014) fyrir hartnær þremur árum höfðu margir þegar lagt hönd á plóg. Í fyrsta áfanga var skrifuð vefútgáfa sögunnar sem út kom vorið 2016 og síðan var staðfest að hún kæmi einnig út á bók. Snemma vissi ég af miklum áhuga Odds Benediktssonar á þessu verkefni og Jóhanni Gunnarssyni var einnig mjög umhugað um að sagan yrði skráð. Síðar frétti ég að öldungadeild Ský hefði tekið verkefnið í fóstur og loks var forveri minn í sögurituninni, Þorgrímur Gestsson, búinn að vinna gott verk er ég tók við henni með dyggum stuðningi ritnefndar. Þótt hann hafi gefið mér fullt leyfi til að fara með sinn texta eftir þörfum þá er framlag hans og nærvera í bókinni ótvíræð og sýnileg þeim sem til þekkja. Munurinn á vefútgáfu og bók um sama efni er ekki alltaf skýr. Við ritun þessarar sögu var þó leitast við að nýta kosti hvors fyrir sig. Í vefútgáfu er hægt að leyfa sér að birta ítarlegri upplýsingar og lengri pistla um einstök efni þar sem lesandinn getur auðveldlega sótt sér þær upplýsingar sem hann eða hana lystir með leit í efninu. Þar eiga líka heima nákvæmir listar yfir fyrirtæki í tölvutækni á Íslandi. Bókarformið er betur fallið til að segja heildstæða sögu, studda myndum og örsögum eftir því sem ástæða er til. Lesandinn á að geta sest niður, lesið bókina frá upphafi til enda og orðið nokkurs vísari um helstu atriði þeirrar sögu sem sögð er.

Árið er 1964. Hinum megin við Dunhagann sitja nemendur Hagaskóla og frétta hjá raungreinakennaranum sínum að verið sé að koma fyrir fyrstu rafeindareiknivél Háskólans. Sömu nemendur eru litlu síðar farnir að læra óútkomið kennsluefni eftir Harald Steinþórsson stærðfræðikennara, Tölur og mengi, og kynnast þar tvíundarkerfinu. Margt er að breytast.
Ljósmyndari: Þorsteinn Sæmundsson.

Engin saga er tæmandi og engum er greiði gerður með því að reynt sé að tína allt til sem gerst hefur á ákveðnu árabili, jafnvel þótt um afmarkað efni sé að ræða. Þarna reynir á höfund að velja og hafna og í þeim efnum studdist ég oft við mat þess fólks sem gerst þekkti hvert tímabil, en endanlegt val og niðurstaða er þó að sjálfsögðu mín. Oft varð mér hugsað til höfunda stærri sagna, Íslandssögunnar eða veraldarsögunnar, þegar ég vorkenndi sjálfri mér að þurfa að skera niður gott efni. Sá þá að hlutskipti mitt var harla gott í þeim samanburði.

Enn hefur ekki verið skrifað villulaust sagnfræðirit mér vitanlega. Vissulega væri ánægjulegt ef þessi bók væri það fyrsta, en svo er áreiðanlega ekki. Því er rétt og skylt að biðjast afsökunar á því sem kann að hafa misfarist og tek ég fulla ábyrgð á því.

Árið er 1976. Fyrsta Apple-tölvan lítur dagsins ljós. Hönnuðurinn Steve Wozniak handsmíðaði hana. Hún á fátt skylt með þeim tölvum sem síðar hafa komið fram frá sama framleiðanda annað en kannski það að hönnunin er nýstárleg, en það hefur oft verið einkennandi fyrir tölvurnar frá Apple. Eða getur verið að þarna örli á stílfærðu útliti komandi ferðatölva?

Formleg viðtöl sem tekin voru í tilefni af ritun bókarinnar voru á sjöunda tuginn við 51 viðmælanda, auk þess sem margir heimildarmenn lögðu söguriturum lið með misformlegum hætti, bæði í spjalli og með ábendingum, sem flestar bárust í tölvupósti. Sá háttur var hafður á að vakin var athygli félagsmanna í Ský á fyrstu vefútgáfu ritsins, sem var gerð aðgengileg á vef félagsins í maílok 2016. Hálfs árs frestur var gefinn til að skila inn viðbótarefni og ábendingum. Ýmislegt bitastætt barst innan þess tímaramma. Þá var auglýst eftir myndum og þakka ég öllum sem svöruðu því kalli. Eins og verða vill bárust allmargar ábendingar og tillögur eftir að fresturinn var útrunninn, jafnvel eftir að bókin var
komin í prentsmiðju. Reynt var að vega og meta hvað nauðsynlegt væri að færa til betri vegar en geyma annað til síðari tíma og nýta sem best í uppfærslu vefútgáfunnar þegar færi gæfist.

Árið er 1988. Upp hafa sprottið fjölmargar tölvuverslanir og tölvuþjónustu-fyrirtæki, sum á gömlum merg. Þarna er Áskell Fannberg að störfum í þjónustudeild TKÓS, innan fyrirtækis sem stofnað var árið 1912. En sjá má á tölvunni sem hann hefur í höndum að nútíminn er genginn í garð. Mikil gróska er í hugbúnaðargerð og sölu vélbúnaðar um þessar mundir. Ljósmyndari: Ágúst Haraldsson.

Á heitum sumardegi í byrjun júní 2015 sat ég ásamt Elísabetu systur minni á útiveitingahúsi við fallegt torg í Neustadt í Hamborg þegar síminn hringdi. Arnheiður Guðmundsdóttir framkvæmdastjóri Ský var í símanum og spurði hvort ég væri tilbúin að taka að mér þetta verkefni, sem ég nú skila af mér. Þegar ég sagði systur minni erindið benti hún mér á að þetta verkefni væri sniðið fyrir mig, sagnfræðinginn og tölvunarfræðinginn. Enn var ég bundin í vinnu í Hamborg, en stefndi heim og hellti mér þá þegar út í að kynna mér efnið og eftir það varð ekki aftur snúið. Þessi saga er ævintýraleg og ég er þakklát fyrir að hafa fengið að taka þátt í því ævintýri á minn hátt.

Árið er 2012. Hugbúnaðargerð á Íslandi stendur í blóma, þrátt fyrir að ekki sé langt frá bankahruni. Fyrir íslensk hugbúnaðar-fyrirtæki merkti það að auðveldara var að finna forritara því bankarnir urðu að fækka verulega í tölvudeildum sínum. Hugbúnaður af ýmsu tagi vekur athygli, meðal annars nýstárlegir tölvuleikir eins og W.I.L.D. frá MindGames, þar sem nota þarf einbeitingu til að sigra í pinball-leik. Hönnun: Ragnar Már Nikulásson og Katla Rós Völudóttir.

Sögusviðið er Ísland á umbreytingartímabili. Ári áður en fyrstu tölvunum var skipað í land á hafnarbakkanum í Reykjavík fengu ráðamenn og sérfræðingar smjörþefinn af því sem í vændum var er tölva hafði hér stuttan stans á leið milli heimsálfa. Tölvan var prófuð og kostir tölvutækninnar kynntir. Með einni skipun var hægt að prófa að hækka áfengisverð um hálft prósent og sjá hversu mikið ríkissjóður myndi hagnast á því. Það fór ekki framhjá ráðherranum sem prófaði þann útreikning að nýir möguleikar voru að opnast. Enda gekk það eftir að ári eftir þessa stuttu heimsókn komu fyrstu tölvurnar sem Íslendingar höfðu yfir að ráða til landsins. Þeirra biðu margvísleg verkefni og samfélagið þurfti að mennta þjóðina til starfa á nýjum vettvangi. Ný kaflaskipti voru í sjónmáli þegar sögunni lýkur, 2014. Þá var snjalltækjabyltingin að fara á flug, fjarskiptatækni að bjóða upp á mun meiri möguleika en fyrr, smáforrit að verða til á öllum sviðum og síðast en ekki síst var að verða að veruleika sá heimur sem ég sá í hillingum er ég lauk meistaraprófi í tölvunarfræði 2008: internet allra hluta.

Ég vil þakka eiginmanni mínum, Ara Sigurðssyni, fyrir þolinmæðina og áhugann, en fyrir hann las ég jafnóðum kaflana sem ég skrifaði fyrir fyrstu útgáfu sögunnar. Hann kom með fjölmargar gagnlegar ábendingar. Ritnefnd og framkvæmdastjóra Ský þakka ég ánægjulegt samstarf. Allir þeir sem sýnt hafa verkinu velvild og áhuga fá líka þakkir en í stærstri þakkarskuld er ég við þá sem skópu þessa sögu, tóku þátt í henni og miðluðu henni áfram til framtíðarinnar.

Anna Ólafsdóttir Björnsson