Iðnbyltingar breyta samfélögum og þar með verður það sem áður var talið ómögulegt orðið mögulegt. Gufuvélin og rafmagnið gerðu samfélögum kleift að haga framleiðslu sinni þannig að óhugsandi hefði verið að ná sama árangri með mannlegu afli. Breytingarnar verða það miklar að samfélög upplifa uppbrot (e. disruption), þannig að fyrra skipulag samfélagsins riðlast við það að ný tækni umbyltir fyrri framleiðsluháttum. Til skamms tíma getur þetta falið í sér neikvæðar afleiðingar fyrir samfélög: Þegar skipulag riðlast sitja þeir eftir sem áður önnuðust þá þætti sem verða fyrir mestum áhrifum og þeir aðilar geta glatað lifibrauði sínu. Þess vegna þarf að skoða hverjir verða fyrir mestum áhrifum í breytingarferlinu.

Með fjórðu iðnbyltingunni munum við sjá nýja tegund sjálfvirknivæðingar ryðja sér til rúms. Í fyrri iðnbyltingum komu færibönd, lyftarar, gufuknúnir vefstólar í stað vöðvaafls mannsins eða í sumum tilfellum hesta eða annarra dýra. Oft var þetta í þeim tilfellum þar sem verk voru endurtekningarsöm eða þar sem þörf var á afli. Með fjórðu iðnbyltingunni munum við í auknum mæli sjá möguleika á sjálfvirknivæðingu þar sem til þessa hefur þurft hugarafl til. Þannig verði hægt að brjóta upp endurtekningarsöm hugræn ferli og láta gervigreind sjá um að halda utan um þau og taka ákvarðanir byggðar á þeim gögnum sem gervigreindin tekur saman.

Í umræðu um fjórðu iðnbyltinguna hefur mikið verið rætt um fækkun starfa í kjölfar þess að tækni muni geta leyst tiltekin verkefni sem manneskja gerði áður. Í skýrslu nefndar forsætisráðherra um þessi mál var bent á að 28% prósent íslenskra starfa hyrfu eða breyttust það mikið að þau væri í raun orðin að nýjum störfum. Sú aðferðafræði sem stuðst var við hefur verið notuð í alþjóðlegri umfjöllun um þessi mál og er vel þekkt. En þegar þessi mál eru rædd má ekki gleyma hversu mörg störf verða til þegar ný tækni ryður sér til rúms.

Það sem gerist er einkum þrennt: Í fyrsta lagi leiðir ný tækni af sér bein ný störf og til verða heilu starfstéttirnar. Með rafmagnsvæðingu samfélagsins urðu til orkufyrirtæki með sérhæfðu starfsfólki og rafvirkjar komu til sögunnar sem stétt til að sinna viðgerðum og uppbyggingu rafvædds samfélags. Eftir að tölvur komu voru stofnuð stór upplýsingatæknifyrirtæki sem þjónustuðu fólk og fyrirtæki sem og þurfti tölvunarfræðinga, forritara og aðra til að sinna þessum störfum.

Í öðru lagi verða til ný störf í samfélaginu vegna þess að iðnbyltingar leiða af sér verkaskiptingu, sem þýðir að ný tækifæri verða til í atvinnulífi vegna breyttrar verkaskiptingar. Ef breytingar í tækni leiða til þess að einstaklingur hefur meiri frítíma og betri tekjur gæti viðkomandi hugleitt að stunda líkamsrækt, fara á kaffihús eða í kvikmyndahús.

Í þriðja lagi er hægt að búa til ný viðskiptatækifæri með innleiðingu tækni í samfélagið. Þannig felast ótal tækifæri fyrir íslensk fyrirtæki í því að nota gervigreind og gríðargögn (e. big data) til þess að búa til öpp, þjónustuveitur eða hagnýtar upplýsingar og þannig auka verðmætasköpun í samfélaginu. Aðlögun nýrrar tækni fyrir íslenskan veruleika felur í sér viðskiptatækifæri fyrir hugvitsama einstaklinga, en til þess að við nýtum þessi tækifæri þurfum við að skilja um hvað fjórða iðnbyltingin snýst og tryggja að til staðar sé gott umhverfi fyrir nýsköpun í atvinnulífi.

Þá er einnig mikilvægt að leiða hugann að því hvernig við getum nýtt þá möguleika sem felast í sjálfvirknivæðingu með aðstoð gervigreindar til að styrkja fólk í störfum sínum. Þannig er hægt að auðvelda fólki störf sín með því að láta gervigreindina sjá um endurtekningarsöm hugræn ferli á meðan viðkomandi sinnir öðrum þáttum starfsins þar sem að gervigreind kemur ekki að gagni. Einnig er hægt að láta gervigreind koma með tillögur að lausnum á tilteknum verkefnum út frá fyrirliggjandi gögnum sem unnið er svo áfram með. Gervigreind þarf því ekki að ógna störfum heldur getur hún auðveldað störf eða jafnvel útvíkkað starfssvið.

Ísland er fámennt ríki og jafnvel þó við horfðum til Íslands og bættum Norðurlöndunum við að þá er mannfjöldinn í þessum hluta heimsins ekki mikill. En þessi ríki búa við sterka tæknilega innviði, í þeim býr vel menntað fólk og þar starfa öflug nýsköpunarfyrirtæki. Það eru því fjölmörg tækifæri fyrir þessi ríki til þess að nýta sér tækni fjórðu iðnbyltingarinnar til að auka verðmætasköpun og fjölga störfum fremur en að fækka þeim.

Höfundur: Dr. Huginn Freyr Þorsteinsson, sérfræðingur hjá Aton.jl